Το παγκόσμιο χωριό βιώνει λογω της πανδημίας του κορωνοιού σύμφωνα με τον Μακρόν «έναν πόλεμο που δεν έχει ξαναγίνει εδω και έναν αιώνα».
Μια μεταπολεμική γενιά που έζησε στην ευμάρεια και την ασφάλεια υποχρεώνεται βίαια να προσαρμοσθεί σε έναν τρόπο ζωής που μέχρι τώρα έβλεπε στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Ανάμεσα στις συμπληγάδες ενός συνωμοσιολογικού λόγου (που είναι απρόσβλητος από κάθε ιό) που αυτάρεσκα σερφάρει στην αρένα του διαδικτύου προτείνοντας ανακουφιστικά παυσίπονα στις κοινωνικές αγωνίες και ενός εργαλειακού ορθολογισμού που αποτελεί την σκοτεινή πλευρά του διαφωτισμού εθελοτυφλώντας στην κατανόηση της ανθρώπινης πολυπλοκότητας , είναι ανάγκη να αναστοχαστούμε βουτώντας ακατάπαυστα στα νερά της αμφιβολίας. Άλλωστε όλοι συνυπάρχουμε στην Γη-Πατρίδα και όλους μας ενώνει ένας ιστός φόβου, αγωνιάς και ελπίδας. Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη, θεμελιωτή της ιατρικής «ψυχής γαρ όργανο το σώμα… και η στενοχώρια πηγή όλων των ασθενειών». Κάθε σύμπτωμα είναι ταυτόχρονα σωματικό- ψυχικό -κοινωνικό-όπως απέδειξε αιώνες αργότερα ο Σ. Φρόυντ .
Η αναμφισβήτητη τεράστια πρόοδος της ιατρικής έχει όρια, ανεπάρκειες και ελλείψεις. Βιώνουμε οδυνηρά την αδυναμία της να μην μπορεί να εγγυηθεί την υγεία και την ζωή. Η αποκωδικοποίηση του DNA στην αρχή του αιώνα μας που με τυμπανοκρουσίες καλλιεργούσε προσδοκίες «για ασφαλέστερες θεραπείες παλιών και νέων ασθενειών» απεδείχθησαν επιεικώς ατυχείς.
O γάλλοs φιλόσοφος Ε.Μορεν έγραφε το 2011 «Μέχρι την δεκαετία του 1960 επικρατούσε η ιατρική πεποίθηση ότι οδεύουμε προς μια λιαν προσεχή οριστική εξαφάνιση των βακτηριδίων και των ιών. Η εξάπλωση του AIDS έδειξε ότι νέοι ιοί μπορούν να εμφανιστούν και παλιοί να επιβιώσουν . Παράλληλα εμφανίστηκαν βακτηρίδια ανθεκτικά στην αντιβίωση. Η ιδέα μιας τελικής νίκης εναντία στις λοιμώδεις νόσους έχει παρέλθει», γεγονός που επιβεβαιώνεται. Στον 20ο αιώνα είχαμε 3 πανδημίες (1918 ισπανική γρίπη – 1968 γρίπη Η3Ν2 – 1981 ΗΙV/ΑΙDS ). Στον 21ο αιώνα είχαμε επίσης 3 πανδημίες ( 2003 κορωνοιος SARS- 2003-2004 γρίπη Η5Ν1- 2009 Η1Ν1).
Εκείνο που παρατηρούμε όμως είναι ότι ο χρόνος εκδήλωσης πανδημιών στον 21ο αιώνα μειώνεται δραματικά σε σχέση με τον προηγούμενο αιώνα. Η κυρίαρχη υπερεξειδικευμένη ιατρική υποστηρίζει ότι ο ιός προέρχεται από έξω, από ζώα ή πτηνά (παθογενεση) υποτιμώντας τα ψυχικά και περιβαντολογικά αιτία κατάρρευσης του ανοσοποιητικού συστήματος. Εστιάζοντας στο σύμπτωμα και υπακούοντας στην λογική evidence based medicine (αποδεικτική ιατρική) αγνοεί την σοφή ρήση του Ιπποκράτη «είναι πιο σημαντικό να γνωρίζουμε τι είδους άτομο έχει μια ασθένεια από το να γνωρίζουμε τι είδους ασθένεια έχει το άτομο».
Χαμένη στην μετάφραση λειτούργει με μαθηματικά μοντέλα σκέψης, εργαλειακής ανάλυσης και επεξεργασίας δεδομένων που εξοβελίζουν την τέχνη της πρόγνωσης, της διάγνωσης και της συνταγογράφησης. Αυτό το κυρίαρχο επιστημολογικό δόγμα εδώ και δεκαετίες έχει αμφισβητηθεί για τις γνωστικές ανεπάρκειες του και τις πεπερασμένες δυνατότητες του.Ο Ivan Illich, η γαλλική επιστημολογική σχολή με τους G.Bachelard , J.Cavailles , και κυρίως με τους C. Canguilhem και M.Foucault αποτελούν ενδεικτικές περιπτώσεις. Έτσι σήμερα μας προτείνονται προληπτικά μέτρα άμυνας που είχαν εκπονήσει οι πρόγονοι των σημερινών επιστημόνων πριν 2500 χρόνια στον λοιμό των Αθηνών «Αποφεύγετε τους συνωστισμούς και τις συναθροίσεις».
Η επιστημονική κοινότητα τρέχει τώρα λαχανιασμένη να ανακαλύψει το εμβόλιο όπως ακριβώς και οι οικονομολόγοι που πιάστηκαν στον ύπνο στην πρόσφατη οικονομική κρίση. Η μετάβαση από την προνεωτερική στην μετανεωτερική ιατρική είχε σαν αποτέλεσμα μια τριπλή διχοτόμηση, του ψυχικού από το σωματικό, του ανθρώπου από το περιβάλλον και της σχέσης ιατρού- ασθενούς που επαψε να είναι ολιστική και είναι πλέον αποξενωμένη και εξειδικευμένη. Το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον βρίσκεται σε κατάσταση εντροπίας εδω και τουλάχιστον 50 χρόνια. Η διάσκεψη το 1969 για την βιόσφαιρα υπό την αιγίδα της Unesco που τα αποτελέσματα της αποτυπωθήκαν στην έκθεση του ΟΗΕ με τίτλο «Προβλήματα του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος» και στην συνεχεία η έκθεση της Λέσχης της Ρώμης το 1972 που προειδοποιούσε ότι η ανθρωπότητα θα βίωνε μια μείζονα περιβαντολογικη κρίση στο τέλος της χιλιετίας αγνοήθηκαν.
Με μάτια ερμητικά κλειστά και αυτιά βουλωμένα, πολιτικές ηγεσίες και πολίτες δεν αντιληφθήκαμε ότι έχουμε υπερβεί την χιλιετία. Στις 6-5-2019 η εκτενής αναφορά του ΟΗΕ εν όψει της διάσκεψης για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι διαπιστώνει σύμφωνα με τον πρόεδρο της IPBES (Intergovernmental Science-Policy Platforom on Biodiversity and Ecosystem Services) σερ Bob Watson «Οι αποδείξεις είναι αδιάσειστες: η καταστροφή που έχουμε επιφέρει στη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες του οικοσυστήματος έχει φτάσει σε επίπεδα που απειλούν την ευημερία μας τουλάχιστον τόσο όσο η κλιματική αλλαγή που προκάλεσε ο άνθρωπος».
Με ένα εκατομμύριο είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου σήμερα να βρίσκονται υπό εξαφάνιση (οι πρόσφατες πυρκαγιές στον Αμαζόνιο και στην Αυστραλία λειτουργούν προσθετικά). Το κεντρικό συμπέρασμα της έκθεσης είναι ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα σκοτώνει τα είδη της χλωρίδας και της πανίδας σε ρυθμούς πολύ πιο γρήγορους από ότι στο παρελθόν. Τα προβλήματα κατάρρευσης της ομοιοστασίας του οργανισμού δεν περιορίζονται στο φυσικό περιβάλλον αλλά επεκτείνονται στο ανθρωπογενές περιβάλλον. Ανατροπές με αιχμή του δόρατος την τεχνολογία απαιτούν την βίαιη προσαρμογή σε όλα τα πεδία που συγκροτούν την ανθρώπινη ζωή προκαλώντας ψυχικό σοκ.
Η αποδιάρθρωση των διαπροσωπικών σχέσεων που είναι πλέον ρευστές , ευέλικτες και επισφαλείς όπως ακριβώς και στον εργασιακό χώρο (Flexicurity) με το καταναλώνω άρα υπάρχω να διαμορφώνει όλες τις σχέσεις σε εμπορευματικές. Η ανισοκατανομή του πλούτου σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο που δημιουργεί εκτεταμένες ζώνες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού αποτέλεσμα μιας άναρχης παγκοσμιοποίησης που έχει φτάσει στα όρια της. Η κατάρρευση των συλλογικών ταυτοτήτων και η εξατομίκευση στην επίλυση των προβλημάτων σαν συνέπεια της διάψευσης της έννοιας της προόδου και της εξ αυτού κρίσης αναπαράστασης του μέλλοντος οδηγούν την δημοκρατία σε εκφυλισμό, και διαμορφώνουν την εικόνα μιας κοινωνικής παθογένειας. Πλήθος μελετών νευροβιολόγων (E.Cellihorm, H.Laborit ,H.Sellye) υπογραμμίζουν ότι η κατάρρευση του ανοσοποιητικού συστήματος είναι αποτέλεσμα μιας χρόνιας ψυχικής φόρτισης που ενεργοποιεί την έκλυση των ορμονών του στρες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ) με στοιχειά του 2017 το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού( 322.000.000) υποφέρει από κατάθλιψη με μια αύξηση της τάξεως του 18,4%, την τελευταία δεκαετία. Σε αυτούς προστίθενται 250.000.000 που πάσχουν από διαταραχές άγχους και κρίσεων πανικού.
Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα εφιαλτικό τοπίο το οποίο παρακάμπτουμε σαν κάτι αυτονόητο αφού ο θάνατος είναι αργός και δεν προσβάλει το ανοσοποιητικό σύστημα ακαριαία όπως ο ιός . Η ερημοποίηση της φύσης είναι ευθέως ανάλογη της ξηρασίας των συναισθημάτων, όπως έγραφε ο Β.Ράιχ. Σύμφωνα με τον Antonio Damasio έναν από τους πιο διαπρεπείς νευροεπιστήμονες του καιρού μας γνωστικός εγκέφαλος, σώμα και συναισθήματα συνυπάρχουν σε μια διαλεκτική σχέση. Οι σωματικές αρρώστιες είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία αρρώστιες της ψυχής (ψυχοσωματικές) που λειτουργούν ανασχετικά στην εκδήλωση νόσων όπως είναι τα αυτοάνοσα και ο καρκίνος. Ο ασθενής μέσα από το σωματικό σύμπτωμα κραυγάζει ζητώντας από τον γιατρό να τον δει ολιστικά σαν πρόσωπο. Κοινωνικές ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι καθίστανται πιο ευάλωτοι στις λοιμώξεις καθώς είναι εκτεθειμένοι στην χρόνια μοναξιά η οποία αυξάνει τις ορμόνες του στρες (κορτιζόλη).
Η πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Τ.Μει σκέφτηκε να το αντιμετωπίσει ιδρύοντας Υπουργείο μοναξιάς.O tempora o mores. Όλα αυτά που είναι διαφορετικά αλλά ταυτόχρονα και αλληλένδετα διαμορφώνουν ένα δυστοπικο τοπίο που έχει σαν αποτέλεσμα την κατάρρευση της ομοιοστασίας τόσο του φυσικού όσο και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
Ζούμε, με αφορμή την πανδημία, την επίταση μιας απορρύθμισης σε όλα τα επίπεδα. Όσο οι ανθρωπιστικές και οι θετικές επιστήμες θα αποκλίνουν και δεν θα αναγνωρίζουν την ενότητας τους μέσα από την διαφορετικότητα τους τόσο η πολυδιάστατη ανθρώπινη ταυτότητα θα τους διαφεύγει. Οι τεχνοκρατικές λύσεις που πρότεινε το 2015 ο Μπιλ Γκέιτς προβλέποντας τις συνέπειες μιας επερχομένης πανδημίας είναι ατελέσφορες καθ όσον τους λείπει η πολύπλοκη προσέγγιση και η ανθρωποκοσμολογική θεμελίωσηׄׄ σύμπτωμα μιας παιδείας που νοσεί. Η πανδημία θα λήξει με την εξεύρεση του εμβολίου όπως έχει συμβεί και στο παρελθόν. Έτσι θα θεραπεύσουμε το σύμπτωμα, το πρόβλημα όμως θα παραμείνει για όσο διάστημα το ευφυές ζώο, ο άνθρωπος, θα συνεχίζει να πριονίζει το κλαδί που κάθεται. Οι πρόγονοι μας έλεγαν «ο τρωσας και ιάσετε» (αυτός που άνοιξε την πληγή αυτός και θα την θεραπευσει).
Είμαστε υποχρεωμένοι, πολιτικές ηγεσίες, επιστημονική κοινότητα και πολίτες επί ποινή θανάτου να αναγνωρίσουμε τα όρια της εξουσίας μας πάνω στο οικοσύστημα γιατί «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Ο γερμανός ποιητής Χέλντερλιν έγραφε «εκεί που μεγαλώνει ο κίνδυνος μεγαλώνει και αυτό που σώζει». Μόνο μέσα στην απελπισία μπορεί να γεννηθεί η ελπίδα.
«Aν κάποιος θέλει να αναζητήσει με σοβαρότητα την αλήθεια δεν πρέπει να επιλέξει μια συγκεκριμένη επιστήμη. Συνδέονται και αλληλοεξαρτώνται όλες. Ας σκεφτεί απλώς ότι θα επιτείνει τα φυσικά φώτα του ορθού λόγου του». Descartes
«Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν επιτύχει και ταυτόχρονα αποτύχει.» A.J.Wojciechowski
«Πρέπει να πάμε προς τα εκεί που η λογική χαίρεται να είναι σε κίνδυνο.»
G.Bachelard
O Σάββας Αλεξόγλου είναι διδάσκων ψυχαναλυτής
