Φανταστείτε να ξεκινάγαμε μια ημέρα για την δουλειά και να συνειδητοποιούσαμε ξαφνικά ότι στους δρόμους το 90% των αυτοκινήτων που κυκλοφορούν είναι από μία μάρκα μόνο. Φανταστείτε να διαπιστώναμε πως 95% των Ελλήνων είναι όλοι συνδρομητές σε μία εφημερίδα.
Φανταστείτε τα μισά από όλα τα ρούχα που θα αγοράσουμε αυτά τα Χριστούγεννα να προέρχονται από ένα κατάστημα.
Δεν θα ήταν μια ανησυχητική, μια ανατριχιαστική πραγματικότητα;
Να λοιπόν μερικά πραγματικά στατιστικά στοιχεία, που αφορούν καθημερινές μας δραστηριότητες και ας αναρωτηθούμε αν πρέπει να ανησυχούμε:
Καθημερινά 90% των αναζητήσεων που κάνουμε στο διαδίκτυο πραγματοποιούνται στη ψηφιακή πλατφόρμα μίας εταιρίας, της Google. Από τους ενήλικες χρήστες του διαδικτύου το 95% έχουν λογαριασμό στο Facebook. Τα μισά από τα έσοδα που προέρχονται από το ηλεκτρονικό εμπόριο στις Ηνωμένες Πολιτείες πηγαίνουν σε μία εταιρεία, στην Amazon. Η ψηφιακή διαφήμιση αυξήθηκε για μια χρονιά ακόμα το 2018, αλλά το 90% από τα νέα χρήματα πήγαν στο Facebook και στην Google. To 95% όλων των υπολογιστών που λειτουργούν αυτή τη στιγμή χρησιμοποιούν λογισμικό από δύο εταιρείες, ή την Microsoft ή την Apple. Oι “FAANG” (Facebook, Apple, Amazon, Netflix, και Google), οι πέντε αυτές εταιρίες έχουν συνολική κεφαλαιοποίηση μεγαλύτερη από το εθνικό ακαθάριστο προϊόν της Γαλλίας. Και φυσικά, σήμερα το Facebook έχει περισσότερους χρήστες από όσοι οι κάτοικοι της πολυπληθέστερης χώρας του κόσμου, της Κίνας.
Ο πλούτος που συγκεντρώνει η Silicon Valley είναι πια συγκρίσιμος με αυτόν της παγκόσμιας Φαρμακοβιομηχανίας ή της Wall Street. Επί πλέον όμως, ο τρόπος πλουτισμού της είναι πρωτοφανής στην ανθρώπινη ιστορία.
To τελευταίο διάστημα, και ιδιαίτερα μετά το 2016, την εκλογή του Donald Trump στο Προεδρικό αξίωμα, και την επικράτηση του BREXIT στο δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου, όλο και περισσότεροι ακαδημαϊκοί εξετάζουν πώς η άνοδος της Silicon Valley επηρεάζει όχι μόνο την λειτουργία της οικονομίας, αλλά και την ποιότητα της δημοκρατίας.
Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρουσίαση έχει κάνει η καθηγήτρια του Harvard, Shoshana Zuboff. Η δρ. Zuboff ξεκινά εξηγώντας πως ο άνθρωπος δημιούργησε οικονομία από την φύση. Για παράδειγμα, πήρε την γη και την μετέτρεψε σε “real estate”. Πήρε την δουλειά και την μετέτρεψε σε εργασία (από “work” σε “labor”). Η Silicon Valley λοιπόν ανακάλυψε πώς μπορεί να δημιουργήσει μια καινούργια αγορά από την προσωπική ανθρώπινη εμπειρία.
Καταγράφοντας, απαρατήρητη και χωρίς συναίνεση, την προσωπική ανθρώπινη εμπειρία, την μεταφράζει σε συμπεριφορικά δεδομένα, σε “behavioral data,” τα οποία στη συνέχεια με τις σύγχρονες στατιστικές μεθόδους, με τις αυξημένες υπολογιστικές δυνατότητες, με την χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και του “machine learning,” τα μετατρέπει σε προγνωστικά δεδομένα (“predictive data”). Αυτά τα καινούργια προγνωστικά προϊόντα, δηλαδή η καθημερινή προσωπική μας εμπειρία είναι το νέο εμπόρευμα, σε αυτή την τελευταία εξέλιξη του καπιταλισμού, τον οποίο η Δρ. Zuboff ονομάζει “Surveillance Capitalism.”
Δηλαδή «Καπιταλισμός της Επιτήρησης» ή της παρακολούθησης.
Πλέον δεν είμαστε αγοραστές, είμαστε χρήστες, είμαστε “users”, και βρισκόμαστε κάτω από εικοσιτετράωρη παρακολούθηση από τα ίδια τα κινητά μας τηλέφωνα, από τους προσωπικούς μας υπολογιστές μας, από τις τηλεοράσεις μας, και τις «έξυπνες συσκευές» μας. Οι προσωπικές μας εμπειρίες πουλιόνται και αγοράζονται με την μορφή προγνωστικών στοιχείων που είναι πανάκριβα και πολύτιμα.
Και είναι πολύτιμα στις επιχειρήσεις που μπορούν να προβλέψουν την αγοραστική μας συμπεριφορά. Υπάρχει όμως και μια πιο σκοτεινή πτυχή, που ο κόσμος την αντιλήφθηκε ξαφνικά μετά από τις Αμερικανικές εκλογές, και την εμπέδωσε από τα αποτελέσματα της έρευνα των Αμερικανικών αρχών και του ειδικού ανακριτή και πρώην διευθυντή του FBI Robert Muller, που διαπίστωσαν το μέγεθος της εμπλοκής των Ρώσων πρακτόρων στις Αμερικανικές εκλογές: Ο κάτοχος τα προγνωστικών στοιχείων μπορεί να προβλέψει εκτός από την αγοραστική και την πολιτική συμπεριφορά των «χρηστών». Στοχεύοντας προσεκτικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, το Twitter και το YouTube, χωριστά τον κάθε ψηφοφόρο (η εξειδικευμένη στόχευση λέγεται “microtargeting”), μπορεί να αλλάξει το εκλογικό αποτέλεσμα μιας χώρας.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται ήδη στην προεκλογική περίοδο. Αν και οι Αμερικανικές υπηρεσίες ασφαλείας όπως και το Facebook, η Google και το Twitter δηλώνουν πως έχουν σαφώς μεγαλύτερη ετοιμότητα από ότι τέσσερα χρόνια πριν, είναι προφανές σε όλους πως βρισκόμαστε σε μια εποχή στην οποία η Δημοκρατία στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη είναι ευάλωτη. Είναι καιρός πλέον, η συζήτηση αυτή να ανοίξει και στην Ελλάδα.
*Ο Στράτος Σαφιολέας είναι σύμβουλος Στρατηγικής της Επικοινωνίας και διδάκτορας της Τεχνολογικής Διοίκησης και Πολιτικής
